“ตำรวจ” ตามที่ระบุไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตสถาน พ.ศ. 2525 คือ เจ้าหน้าที่ของรัฐ มีหน้าที่ตรวจตรารักษาความสงบ จับกุม และ ปราบปรามผู้กระทำผิดกฎหมาย” หรือกล่าวอีกนัยหนึ่ง ตำรวจ ก็คือ ผู้มีหน้าที่พิทักษ์สันติราษฎร์ ตามที่ได้ยินได้ฟังกันอยู่เสมอ คำว่า “พิทักษ์” แปลว่า ดูแล คุ้มครอง พลเมืองของประเทศ ดังนั้น ตำรวจจึงเป็นผู้ที่มีหน้าที่ความรับผิดชอบอันใหญ่หลวงในการดูแลคุ้มครอง ให้เกิดความสงบสุขแก่พลเมืองของประเทศ
ประเสริฐ เมฆมณี ได้ให้ความหมายของคำว่า “ตำรวจ” ว่า คำนี้ตรงกับศัพท์ภาษาอังกฤษว่า “POLICE” มีพื้นฐานมาจากคำว่า
“WATCH MAN” โดย หมายถึง ผู้ตรวจตรา ซึ่งถือกำเนิดมาจาก “การจัดระบบตรวจตราและคุ้มครอง” (WATCH ANDWARD SYSTEN) ของ
ตำรวจอังกฤษ และยังมีประวัติความเป็นมาคล้ายคลึงกับคำว่า “RATTLE WATH” หรือหน่วยตรวจตราคุ้มภัยแก่ประชาชนของตำรวจสหรัฐอเมริกาแต่เดิม
ด้วย นอกจากนี้แล้ว ยังได้มีการวิเคราะห์ความหมายของตำรวจ แยกเป็นรายตัวสระ และอักษร คำว่า POLICE นี้ พระเจ้าชาร์ล ที่ 5 แห่งประเทศฝรั่งเศส
ได้ทรงวิเคราะห์ศัพท์ แยกเป็นรายอักษร ดังนี้
P มาจาก Politeness หมายถึง ความสุภาพเรียบร้อย
O มาจาก Obedience หมายถึง เชื่อฟังคำสั่ง
L มาจาก Legal Knowledge หมายถึง รู้กฎหมาย
I มาจาก Investigation หมายถึง การสืบสวน สอบสวน
C มาจาก Cooperation หมายถึง ความร่วมมือ สามัคคีในหน้าที่
E มาจาก Energy หมายถึง ความเข้มแข็งต่อการงานในหน้าที่
นอกจากนั้น ได้พิจารณาวิเคราะห์ความหมายของคำว่า “ตรวจ” ซึ่งต่อมาได้แปลงเป็น “ตำรวจ” ได้ดังนี้
ต หมายถึง ตรวจตรา จับกุมผู้กระทำผิดตามหน้าที่
า หมายถึง อำนวยความสะดวกแก่ประชาชน
ร หมายถึง ระงับเหตุ รักษาความสงบเรียบร้อยของบ้านเมือง
ว หมายถึง วาจาดี มีกริยาสุภาพ
จ หมายถึง จรรยาดี มีศีลธรรม
หน้าที่ และความรับผิดชอบของตำรวจ
ตามประมวลระเบียบการตำรวจเกี่ยวกับคดี เล่มที่ 1 ภาคที่ 1 ลักษณะที่ 1 บทที่ 1 กำหนดหน้าที่ทั่วไปของตำรวจไว้ดังนี้
1. รักษาความสงบเรียบร้อยทั้งภายในและภายนอก เพื่อประโยชน์สุขแก่ประชาชน
2. รักษากฎหมายที่เกี่ยวแก่การกระทำผิดในทางอาญา
3. บำบัดทุกข์ บำรุงสุขให้แก่ประชาชน
4. ดูแลรักษาผลประโยชน์ของสาธารณะ
ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา พ.ศ.2487 กำหนดถึงอำนาจหน้าที่ของตำรวจไว้พอสรุปได้ดังนี้
1. ตำรวจ เป็นเจ้าพนักงานผู้มีหน้าที่รักษาความสงบของประชาชน
2. ตำรวจ เป็นพนักงานสอบสวน ย่อมมีอำนาจสอบสวนคดีอาญาภายในเขตอำนาจของตนที่กำหนดไว้
3. ตำรวจ มีอำนาจในการจับกุมผู้กระทำผิดในคดีอาญาและการค้น
4. ตำรวจ มีอำนาจควบคุมตัวผู้กระทำผิดที่ถูกจับไว้ได้ตามกำหนดเวลาที่กฎหมายบัญญัติไว้
5. ตำรวจ มีอำนาจตรวจค้นเคหสถาน ที่อยู่อาศัย และสำนักงานของบุคคลอันเป็นที่รโหฐานตามเงื่อนไขที่กฎหมายบัญญัติ
