ทุกวันนี้คงมีดาวเทียมที่แฮมไทยสามารถเล่นกันได้ตามแบนด์แพลนที่ได้รับอนุญาตเพียงไม่กี่ดวง หนึ่งในนั้นคือ SaudiSat 1C หรือ SO-50 ซึ่งเป็นดาวเทียมของประเทศซาอุดิอารเบีย ถูกส่งเข้าสู่่วงโคจร LEO,Low Earth Orbital สูงราว 610-690 ก.ม.จากพื้นโลก เมื่อวันที่ 20 ธ.ค. 2002 ราว 10 ปีมาแล้วแต่ก็ยังใช้การได้ดีอยู่
รีพีทเตอร์ลอยฟ้าSO-50 ติดตั้งรีพีทเตอร์ FM ความถี่ขาขึ้น 145.850 MHz (โทน 67.0 Hz) ความถี่ขาลง 436.795 MHz ที่เรียกว่า J Mode มันจึงเหมาะกันแฮมไทยที่อยากเริ่มท้าทายสิ่งใหม่ๆก่อนที่จะก้าวไปเล่นดาวเทียมดวงอื่นๆ มาดูกันว่าการจะติดต่อผ่านดาวเทียมรีพีทเตอร์ลอยฟ้าดวงนี้ให้ได้นั้น เราต้องทำอย่างไรบ้าง ขอต้อนรับสู่โลกแห่งดาวเทียมวิทยุสมัครเล่น
สถานการณ์การติดต่อผ่านดาวเทียมจำเป็นต้องใช้ความถี่ในสองย่าน(แบนด์)ต่างกันออกไป เพื่อป้องกันการรบกวนกันเองของความถี่และเพื่อการออกแบบดาวเทียมที่เล็กกระทัดรัด ความถี่ขาขึ้น(uplink) คือความถี่ที่เราจะส่งขึ้นไปหาดาวเทียม ส่วนความถี่ขาลง(downlink)คือความถี่ที่ดาวเทียมส่งลงมาหาเรา ประเด็นสำคัญอีกอย่างหนึ่งของการใช้ความถี่ต่างย่านกันนั้น ก็เพื่อให้เราสามารถรับฟังเสียงตัวเองได้เพื่อตรวจสอบว่าเราส่งขึ้นไปถึงดาวเทียมหรือไม่ ความจริงเราสามารถเล่นได้โดยไม่ต้องฟังความถี่ขาลงก็ได้ แต่ไม่ขอแนะนำ ยกเว้นว่าเราจะมีประสบการณ์สูงแล้ว การได้ยินเสียงตัวเองสะท้อนกลับมาจากดาวเทียมเป็นการป้องกันไม่ให้เราอารมณ์เสียเมื่อไม่มีใครตอบกลับมา และไม่รู้ว่าเสียงที่เราส่งขึ้นไปนั้นไปถึงดาวเทียมหรือไม่
ระยะการติดต่อพื้นที่ครอบคลุม/รัศมีทำการ หรือ footprint ของดาวเทียมนั้นกว้างไกลกว่ารีพีทเตอร์ที่ติดตั้งบนภูเขาสูง พื้นที่มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางเกือบ 4,500 กม. ทั้งนี้ยังขึ้นอยู่กับการทิศทางการโคจรของดาวเทียมด้วย ส่วนใหญ่แล้วจะครอบคลุมพื้นที่เกือบทั้งทวีป นั่นหมายถึงศักยภาพในการติดต่อสื่อสารนับพันๆกิโลเมตรของนักวิทยุสมัครเล่น แต่เมื่อมันคือรีพีทเตอร์ช่องเดียว ดาวเทียมดวงนี้อาจค่อนข้างหนาแน่น การ QSO จึงมักต้องรวดเร็วและไม่เยิ่นเย้อ คล้ายๆการลงแข่งขันวิทยุ คือ แลกเปลี่ยนนามเรียกขาน กริดโลเคเตอร์ รีพอร์ทสัญญาณ และอาจแจ้งชื่อหรือเมืองที่อยู่
การคำนวณเวลาดาวเทียมโคจรรอบโลกอยู่เสมอ นั่นหมายถึงเราจะติดต่อสื่อสารไม่ได้โดยตลอด แล้วจะรู้ได้อย่างไรว่าจะเล่นได้ตอนไหน? คำตอบคือการใช้โปรแกรมติดตามดาวเทียม มีโปรแกรมติดตามดาวเทียมให้โหลด ฟรี มากมายอยู่แล้ว เราสามารถหามาติดตั้งได้
ดอปเปลอร์เพราะดาวเทียมเคลื่อนที่อยู่ตลอดเวลาขณะที่เรายืนอยู่กับที่ ปรากฎการณ์ดอปเปลอร์จึงเกิดขึ้น ปรากฎการณ์นี้คล้ายกับการที่เราได้ยินเสียงไซเรนของรถดับเพลิงที่วิ่งผ่านเราไป เสียงจะสูงแล้วค่อยๆต่ำลงไปเรื่อยๆ นั่นเพราะแหล่งกำเนิดความถี่มีการเคลื่อนที่ ขณะที่ดาวเทียมลอยเข้าหาตัวเรา ความถี่จะสูงกว่าปกติและลดลงมาเรื่อยๆ
ตามกฏแล้ว เมื่อดาวเทียมโผล่พ้นขอบฟ้าขึ้นมาและลอยเข้าหาตัวเรา (
AOS,Acquisition Of Signal) ยกตัวอย่างความถี่ขาลง 436.800 MHz เราจะรับได้ที่ประมาณ 436.810 MHz ซึ่งก็คือสูงกว่าประมาณ 10 kHz ของความถี่ที่ส่งออกมาจริง เมื่อดาวเทียมลอยมาถึงตรงหน้าเรา ทำมุม 90องศากับตัวเรา ความถี่จะตรงกับความถี่ที่ส่งออกมาจริง คือ 436.800 MHz พอดาวเทียมเริ่มลอยห่างจากตัวเราและใกล้พ้นขอบฟ้าหายไป (
LOS,Loss Of Signal) ความถี่ขาลงจะรับได้ที่ประมาณ 436.990 kHz ต่ำกว่าความถี่ที่ส่งจริงไปประมาณ 10 kHz ซึ่งความจริงแล้วความถี่ที่ดาวเทียมส่งลงมานั้นคงเดิมอยู่ตลอด ดังนั้นจำเป็นอย่างยิ่งที่เราต้องหมุนความถี่ภาครับไปเรื่อยๆ เพื่อรับฟังให้ได้อยู่ตลอดเวลา
มาดูที่ตัวเราบ้าง ความถี่ขาขึ้น 145.850 MHz เพื่อที่จะทำให้ความถี่ถูกต้องตรงกับเครื่องรับของดาวเทียม เมื่อดาวเทียม AOS แล้ว เราต้องส่งขึ้นไปที่ต่ำกว่าความถี่นั้นประมาณ 3 kHz และจะสูงกว่าความถี่นั้นประมาณ 3 kHz เมื่อ LOS ในทางปฏิบัตินั้นไม่จำเป็นต้องปรับความถี่ขาขึ้นสำหรับ 2m FM แต่จำเป็นต้องปรับความถี่ภาครับของขาลง โปรแกรมติดตามดาวเทียมสามารถบอกความถี่ดอปเปลอร์ให้เราปรับตามได้
อุปกรณ์หลายท่านอาจคิดว่าต้องใช้สายอากาศยากิขนาดใหญ่และโรเตอร์ปรับทิศทางและก้ม/เงยได้ราคาแพง นั่นไม่จริง เราขอแนะนำให้ใช้วิทยุมือถือราคาไม่กี่พันบาทก็พอ การเล่นดาวเทียม SO-50 เราใช้วิทยุมือถือที่สามารถรับ/ส่งย่านความถี่ 2m และ 70cm (145/435 MHz) กำลังส่งไม่เกิน 5w ที่ตั้งโทนได้ก็พอ (ระเบียบฯปี 50 กสทช.อนุญาตให้รับความถี่ย่าน 435 MHz เพื่อการติดต่อสื่อสารผ่านดาวเทียมวิทยุสมัครเล่นได้) วิทยุมือถือที่มีขายกันในตลาดทุกวันนี้ส่วนใหญ่มีศักยภาพด้านนี้อยู่แล้ว เราจะใช้วิทยุแยกกัน 2 ตัว ตัวละย่านก็ได้ แต่ถ้าเราใช้วิทยุที่มี 2 ย่านในตัวเดียวกัน ควรเป็นรุ่นที่สามารถรับและส่งต่างย่านได้พร้อมกันไป
เนื่องจากสัญญาณที่ส่งมาจากดาวเทียมไม่แรงนัก ทำให้มีอาการเฟดอิน เฟดเอ้าท์ขึ้นได้ ดังนั้นภาครับของเราต้องปิดสเควลช์จนต่ำสุดเพื่อให้ได้ยินเสียงซ่าโดยตลอด เป็นการยากที่จะใช้สายอากาศรับเบอร์ดัคที่ติดมากับเครื่องวิทยุเพื่อเล่น SO-50 เพราะกำลังส่งของดาวเทียมมีเพียง 100mW การใช้สายอากาศยากิเล็กๆจะช่วยได้มาก หรือทดลองใช้สายอากาศสไลด์ดูก็ได้โดยพยายามตั้งสายอากาศสไลด์ให้ได้ฉากกับดาวเทียมอยู่เสมอ
เทคนิด/วิธีการSO-50 ลอยผ่านหัวเราแต่ละครั้งใช้เวลาไม่นาน เพียงไม่เกิน 14 นาทีหรือน้อยกว่า การเตรียมตัวจึงสำคัญมาก ดาวเทียมดวงต้องมีการสั่งเปิดรีพีทเตอร์ก่อนจึงจะใช้งานได้ หากเราลองกดคีย์ส่งออกอากาศแล้วไม่ได้ยินอะไรกลับมา ตั้งสมมุติฐานได้เลยว่ารีพีทเตอร์อาจจะยังไม่เปิด ดังนั้น เราต้องส่งโทน 74.4 Hz ขึ้นไปเปิดรีพีทเตอร์ก่อน โดยกดคีย์เปล่าซัก 2-3 ครั้ง รีพีทเตอร์มีระยะเวลาเล่นได้ 10 นาทีก่อนที่จะปิดลง จากนั้นจึงปรับไปใช้โทน 67.0 Hz เพื่อพูดคุย ดังนั้น การโปรแกรมเมมมอรี่ช่องและโทนค่าต่างๆจึงเป็นสิ่งจำเป็น
-ปรับความถี่ดอปเปลอร์อยู่เสมอ ไม่เช่นนั้นเราจะไม่ได้ยินเสียงขาลง การตั้งเมมมอรี่ช่องไว้ให้ห่างกันช่องละ 5 kHz สำหรับความถี่ขาลงไว้ที่ 436.810, 436.805, 436.800, 436.795, 436.790. เมื่อดาวเทียมเริ่มโผล่พ้นขอบฟ้ามาให้ตั้งรับที่ 436.810 แล้วค่อยๆลดความถี่ลงเรื่อยๆ หากได้ยินเสียงของตัวเองทางความถี่ขาลง แสดงว่าเราปรับความถี่ขาขึ้นตรงแล้ว และพยายามปรับตามไปเรื่อยๆ
-การใช้หูฟังและไมค์บูม(จ่อปาก)จะเป็นการดีมาก เพราะจะเหลือมือไว้ปรับตั้งอย่างอื่น ไม่ต้องมัวแต่ถือไมค์
-ชี้สายอากาศยากิให้ตรงหรือเอียงสายอากาศสไลด์ให้เหมาะสมกับทิศทางของสัญญาณ
-ตรวจสอบทิศทางและมุมลอยให้ดี ก่อนดาวเทียมจะโผล่มาจริงๆ ควรทดสอบการจัดการท่าทางของสายอากาศก่อนก็จะเป็นการดี เพื่อให้แน่ใจว่าจะไม่มีอะไรมาบัง
-การอัดเสียงไว้ฟังจะง่ายต่อการเขียน logbook ในภายหลัง ไม่ต้องสาละวนจดตอนดาวเทียมมา
-หากความถี่มีการสนทนากันอยู่ โปรดอดทนรอจนจบการสนทนา(ซึ่งใช้เวลาสั้นๆ)ของคู่สถานีนั้น แล้วจึงขานนามเรียกขานของท่านออกไป 1-2 ครั้ง ผู้ที่อยู่ก่อนจะตอบท่านมาเอง
-แจ้งนามเรียกขาน รีพอร์ทสัญญาณ กริดโลเตอร์(ถ้าทราบ) เมือง จากนั้นรับฟังการตอลกลับ แล้วเราก็พร้อมจะ 73 ได้
ขอให้ทุกท่านสนุกสนานและโชคดีกับการติืดต่อสื่อสารผ่านดาวเทียมวิทยุสมัครเล่นครับ
Good LuckNAME: SAUDISAT 1C SO-50
LAUNCHED: 2002/12/20
SITE: Baikonur Cosmodrome via a converted Soviet ballistic missile.
STATUS: Operational
DNLINK: 436.795 NFM
UPLINK: 145.850 NFM 67.0 Hz PL tone
UPDATE: 2004/07/31
NOTES: To switch the transmitter on, you need to send a CTCSS tone of 74.4 Hz.
The order of operation is thus: (allow for Doppler as necessary)
1) Transmit on 145.850 MHz with a tone of 74.4 Hz to arm the 10 minute timer on board the spacecraft.
2) Now transmit on 145.850 MHz (FM Voice) using 67.0 Hz to PT the repeater on and off within the 10 minute window.
3) Sending the 74.4 tone again within the 10 minute window will reset the 10 minute timer.
